Social distancing: Πώς επηρεάζει τον ψυχισμό μας

Είναι πολύ σημαντικό, να αφουγκραστούμε αρχικά τα παιδιά, τα οποία δεν έχουν τόσα φρένα στην έκφρασή τους, όπως έχουμε εμείς οι ενήλικες. Επομένως χρειάζεται να γνωρίζουν και τα παιδιά ότι μπορούν να εκφράσουν και τα συναισθήματά τους, ακόμα κι αν είναι έντονα, σ’ αυτή την κατάσταση, γιατί και η δική τους καθημερινότητα έχει ταραχθεί. Ακούω πολλές φορές ανθρώπους να λένε ότι «Ξέρετε κάτι; Το παιδί μου θέλει να γυρίσει στο σχολείο». Έχει μία λογική. Το παιδί έχασε μια καθημερινότητά του η οποία μπορεί να είχε και μία δυσφορία, το οποίο όμως δημιούργησε μια έλλειψη. Αυτό δημιούργησε και μία ανάγκη.  Το γεγονός, δηλαδή, ότι έλειψε για λίγο απ’ το σχολείο δεν έφερε μια παραδεισένια αποχή, αλλά αντίθετα μια ανάγκη για το ίδιο. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε στα παιδιά κάτι το οποίο είναι αναμφίβολο, ότι τα φετινά τους γενέθλια, αναμένεται να είναι τα πλέον ξεχωριστά που έχουν ζήσει μέχρι σήμερα. Η γενιά μου, τουλάχιστον και η γενιά των νέων παιδιών, δεν έχουν ξαναζήσει μια παρόμοια κατάσταση και μπορείτε στα παιδιά σας να τους πείτε ότι ό,τι και να γίνει, αυτά τα γενέθλια κι αυτή τη γιορτή θα τη θυμούνται για πάντα. Μπορείτε να τους διοργανώσετε ένα άλλου τύπου πάρτι. Ένα διαδικτυακό πάρτι με ευχές, οι οποίες δεν αντικαθιστούν όπως είπαμε την ανθρώπινή επαφή, αλλά αν μη τι άλλο, θα έχουν την ευκαιρία να θυμούνται κάτι για όλη τους τη ζωή, κάτι ξεχωριστό.

Οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν προβλήματα και κάποια δυσφορία έρχονται και αυτοί, όπως και εμείς, αντιμέτωποι με μία έκτακτη κατάσταση. Εγώ δεν θα ήθελα να κάνω πρόβλεψη και να έρθω, ως ένας άλλος επιδημιολόγος – όπου ξέρετε ότι οι επιδημιολόγοι είναι απαραίτητο να μπαίνουν σε μία πρόβλεψη, για να μπορέσουμε να χειριστούμε τα πράγματα- εγώ θα ήθελα να πω, αφενός στους ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται σε θεραπεία να είναι κοντά με τους ανθρώπους που τους παρακολουθούν, να έχουν μία επαφή και να γνωρίζουν ότι οι ειδικοί είναι εκεί γι’ αυτούς, ανά πάσα ώρα και στιγμή. Από εκεί και πέρα αν έχουμε εμείς ανθρώπους, είτε στο σπίτι μαζί τους, είτε στην τηλεφωνική ή διαδικτυακή επαφή, να τους πούμε ότι μπορούμε με όσα μέσα διαθέτουμε και μας επιτρέπετε να τους βοηθήσουμε. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι, οι οποίοι χρειάζονται λίγο περισσότερο ψυχικό σθένος – και πιστέψτε με για να αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις έχουν περισσότερο ψυχικό σθένος – να τους λέμε και να τους δείχνουμε ότι είμαστε κοντά τους κι ότι μπορούμε και να τους ακούσουμε, αλλά και να έχουμε και επαφή μαζί τους.

Δεν μπορώ να σας κάνω πρόβλεψη γιατί δεν θέλω να σας κάνω πρόβλεψη. Θα σας πω αυτό που πιστεύω εγώ με βάση αυτά που αντιλαμβάνομαι. Είναι μία έκτακτη κατάσταση αυτή και είναι αυτή η εντύπωση που έχουμε ότι ο χρόνος περνάει, δεν ξέρουμε πόσος χρόνος απομένει ακόμα, είναι ακριβώς επειδή είναι η ανάγκη μας να προβλέψουμε το πότε θα βγούμε από αυτή την άβολη κατάσταση. Δεν μπορώ να σας κάνω πρόβλεψη, όχι επειδή δεν θέλω να δημιουργήσω προσδοκίες ή κάτι τέτοιο,  αλλά θέλω να σας πω ότι αυτή η κατάσταση κάποια στιγμή θα τελειώσει και θα είμαστε, θέλω να πιστεύω, μαζί για να μπορέσουμε να συζητήσουμε και τα υπόλοιπα προβλήματα, που μπορεί να προκύψουν και θα απασχολήσουν την καθημερινότητά μας.

Η ανία να ξέρετε έχει και κάτι γόνιμο. Το γεγονός ότι μπορεί να βαρεθούμε, μπορεί να προκαλέσει και μία κατάσταση να θέλουμε να βγούμε απ’ αυτό. Δεν είναι δημοφιλής αυτή η άποψη, αλλά για δείτε τον εαυτό σας μερικές φορές, όταν έχει μείνει πολλές ώρες άπραγος. Μπορεί να λέει «Ωχ! Έχω μπαφιάσει. Ας κάνω κάτι» κι εκεί ξεκινάει μια κινητοποίηση. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλά ερεθίσματα, έχουμε δει ανθρώπους να ξεκινούν γυμναστική, έχουμε δει ανθρώπους να ασχολούνται με το διάβασμα, να παρακολουθούν κάποιες σειρές, να κάνουν κάποιες εργασίες στο σπίτι, ν’ αρχίζουν να έχουν νέου τύπου επαφές – μέσω ψηφιακής πλατφόρμας – εγώ θα σας έλεγα να ρωτήσετε και τον ίδιο σας τον εαυτό. Τι είναι αυτό που θα σας ευχαριστούσε σ’ αυτό το διάστημα, προκειμένου να βάλετε κάτι στη ζωή σας και να μην έχετε αυτή τη βαρεμάρα, την οποία αναπόφευκτα κάποιες στιγμές θα έχετε μέσα σ’ αυτό το διάστημα του περιορισμού. Δεν μπορεί να είναι ίδια και η διάθεσή μας όλο αυτό το διάστημα, κάθε μέρα, όλη μέρα.

Ναι, η άσκηση είναι μια διαδικασία, η οποία έχει σωματικές επιδράσεις, μπορεί να είναι ωφέλιμη για τον οργανισμό, αν τη συνδυάζετε με κάτι το οποίο σας ευχαριστεί. Απλά, χρειάζεται μια προσοχή εδώ. Επειδή βρισκόμαστε σε μία πληθώρα ερεθισμάτων και στο ζήτημα της γυμναστικής, εγώ θα σας έλεγα, αν είστε άνθρωποι που δεν έχετε ξεκινήσει γυμναστική το τελευταίο διάστημα και θέλετε να το κάνετε τώρα, πράττετε πάρα πολύ σωστά, απλά δοκιμάστε κάποια προγράμματα για αρχάριους με αποτέλεσμα να αποφύγετε έναν ενδεχόμενο τραυματισμό. Αυτό θα σας βοηθήσει σιγά – σιγά να δείτε τα οφέλη της άσκησης, θα σας δώσει μια ενέργεια και να ξεκινήσετε, αν θέλετε, να το έχετε και πιο συστηματικά στη ζωή σας, ακόμα κι όταν βγούμε απ’ αυτή την κατάσταση.

Στα παιδιά χρειάζεται να τους λέμε την αλήθεια. Επίσης, χρειάζεται να τους μιλάμε με απλά λόγια, ανάλογα με την ηλικία τους. Χρειάζεται να τους λέμε την αλήθεια για την κατάσταση, γιατί πολλά παιδιά καταλαβαίνουν πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε. Τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν τη συναισθηματική μας κατάσταση ακόμα κι απ’ τη φωνή μας στο τηλέφωνο. Επομένως, χρειάζεται, στα παιδιά, να μιλάμε και να εξηγούμε με απλά λόγια αυτή την κατάσταση. Χρειαζόμαστε, επίσης, να τους πούμε ότι αυτό είναι κάτι έκτακτο κι ότι κάποια στιγμή θα περάσει. Και αυτό που  μπορούμε να τους πούμε είναι, ότι αυτό που δεν μπορεί να μας σταματήσει κανείς, ούτε κι αυτή η κατάσταση, είναι το γεγονός ότι το μυαλό μας δεν μπορεί να πάψει να ταξιδεύει. Τα παιδιά κάνουν όνειρα, έχουν προσδοκίες, σκέφτονται για το μέλλον και ειδικά σ’ αυτή την κατάσταση είναι κάτι που δεν μπορεί να τους το στερήσει κανείς. Με άλλα λόγια, λέμε στα παιδιά γι’ αυτή την κατάσταση, τα μαθαίνουμε και τα ίδια να έχουν τους κανόνες υγιεινής και προστασίας και να τους πούμε ότι αυτή η κατάσταση είναι μια κατάσταση προσωρινή. Αν τα παιδιά δυσφορούν, έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν. Αφήστε τα παιδιά να εκφράσουν τη δυσφορία τους. 

Όπως πολύ σωστά θέτετε στο ερώτημά σας, ο κατοίκων περιορισμός δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι μένουν μόνοι τους, αλλά ότι αναγκάζονται πλέον να περνούν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μαζί με άλλα πρόσωπα. Αυτή, επίσης, η νέα κατάσταση ενδέχεται να φέρει και τριβές. Είναι πολύ σημαντικό, σε όλο αυτό το διάστημα να μπορέσουμε να διατηρήσουμε, ο καθένας από εμάς, μέσα στην ημέρα, χρόνο για τον εαυτό μας. Αναγνωρίζω, σε αυτή την απάντηση που σας δίνω, ότι οι άνθρωποι που έχουν παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο. Γιατί τα παιδιά θέλουν το χρόνο ν’ απασχοληθούν, θέλουν την επαφή, με αποτέλεσμα οι γονείς ή οι άνθρωποι που τα φροντίζουν να βιώνουν και μία εξουθένωση. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να βάλετε κάτω εσείς τα πράγματα και να δείτε τι χρόνο μπορείτε να περάσετε με τον εαυτό σας και τι χρόνο θέλετε να περάσετε και με τον άλλον. Πολλές φορές, αυτό το διάστημα της δυσφορίας δεν βοηθάει όταν βρισκόμαστε και με άλλους ανθρώπους μαζί. Μπορεί να παράγονται όπως λέτε τριβές, γιατί υπάρχουν και άλλα ρωτήματα που αναφέρονται σ’ αυτό το ζήτημα. Είναι, λοιπόν, καλό να μπορέσετε να δημιουργήσετε το δικό σας χρόνο και διάστημα μέσα σ’ αυτές τις ημέρες, έτσι ώστε να κάνετε πράγματα που σας αρέσουν, να μπορέσετε να ξεκουραστείτε, να πάτε έναν περίπατο, ν’ απολαύσετε έναν καφέ ή ακόμα και μια βραδινή ησυχία και ηρεμία – αυτό το τελευταίο το λέω και για τους ανθρώπους που έχουν παιδιά και πολλές φορές τους ακούω και είναι ανθρώπινο και λογικό να λένε ότι «το βράδυ με διευκολύνει περισσότερο να ξεκουραστώ».  Τα παιδιά χρειάζονται τα όρια τα οποία δεν αφορούν μόνο εκείνα, αλλά και τα όρια τα δικά σας. Το να μπορέσετε να εκφράσετε στο παιδί σας την ανάγκη σας, ότι αυτό το χρονικό διάστημα χρειάζεται να μείνω μόνος/η  μου, να κάνω κάτι που θέλω εγώ, είναι ένα πολύ μεγάλο μάθημα. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους βρίσκεστε στο ίδιο σπίτι μαζί.

Είναι πολύ σημαντικό το αποτέλεσμα που έχουμε βγάλει αρκετοί από εμάς, για το τέλος αυτής της κατάστασης, ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος, μόλις αρθούν αυτοί οι περιορισμοί. Ξεχνάμε κάτι… ο κόσμος διαρκώς αλλάζει και ασυνείδητα αλλάζουμε κι εμείς μέσα από τις καταστάσεις που βιώνουμε. Μου φαίνεται πολύ δύσκολο να γυρίσετε 10-20 χρόνια πίσω και να δείτε ότι ήσασταν ακριβώς ο ίδιος άνθρωπος και τότε. Επομένως, θα υπάρξουν αλλαγές, αλλά θα υπάρξουν προς την κατεύθυνση στην οποία θα βάλουμε κι εμείς το χεράκι μας. Ίσως αυτή η διαδικασία του εγκλεισμού, μας δίνει την ευκαιρία να επαναξιολογήσουμε καταστάσεις, ζητήματα, σχέσεις, επαφές, πλάνα που είχαμε για το μέλλον. Επομένως, αυτό που μπορώ να προβλέψω στο που θα έχουμε αλλάξει στο τέλος αυτής της κατάστασης που βιώνουμε είναι ότι θα έχουμε αλλάξει σε κάτι, όπως αλλάζουμε και σε κάθε πορεία που έχουμε σ’ αυτή τη ζωή.

Τα social media δεν είναι σωτηρία ή καταδίκη. Ουσιαστικά, αυτό που τα ορίζει ως τέτοια, είναι ο τρόπος που τα χρησιμοποιούμε. Τα social media, λοιπόν, σ’ αυτή την κατάσταση, μπορούν να μας φέρουν κοντά, με ανθρώπους με τους οποίους δεν μπορούμε να έχουμε άλλον τρόπο επαφής και την ίδια στιγμή τα μπορούν να μας αποξενώσουν ακόμη και απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε και μου δίνεται, μ’ αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση, την αφορμή για κάτι άλλο. Βρισκόμαστε σε ένα από τα παράδοξα αυτής της εποχής. Ενώ έχουμε μεγαλύτερη σε ποσότητα πληροφόρησης, για το κάθε ζήτημα που μας ενδιαφέρει, ενδεχομένως να είμαστε περισσότερο μπερδεμένοι από ποτέ. Αυτό αφορά και το ζήτημα της τρέχουσας κατάστασης. Έχω να σας προτείνω, ότι το γεγονός ότι έχουμε μια μεγάλη πληροφόρηση για τα πράγματα δεν μας βοηθά, μπορεί να μας φτάσει σε ένα σημείο να μας αποδιοργανώσει και να μας φτάσει σε ένα σημείο ανημπόριας. Δεν ξέρω σε τι ωφελεί, να βομβαρδίζουμε τους εαυτούς μας, με ειδήσεις με απειλητικά νέα. Αυτή όλη η κατάσταση έχει φέρει και το αίσθημα του φόβου. Θέλω, λοιπόν, να σας πω το εξής: Δεν ωφελεί σε τίποτα να έχετε διαρκώς μία ανεξάντλητη ενημέρωση σε όλο το διάστημα της ημέρας σας ή ακόμη και στα social media. Είναι καλό, ώρες – ώρες, να βάλουμε μία άνω τελεία, να απέχουμε από τον διαδικτυακό κόσμο και να μπορέσουμε έτσι να ανασάνουμε και να επιτρέψουμε στο ίδιο μας το μυαλό να μην δέχεται αυτόν τον βομβαρδισμό εικόνων, μηνυμάτων, νέων. Με άλλα λόγια, να επιτρέψουμε στον εγκέφαλό μας, να ηρεμήσει και να ανασάνει.

Θα σας πρότεινα να ξεκινήσετε, αν δεν το έχετε κάνει ήδη, την διαδικτυακή επικοινωνία ή την τηλεφωνική. Είναι σημαντικό τους λέτε ότι μπορούν να εκφραστούν, να τους ακούτε, αλλά ακόμη και να τους περιγράφετε και τα δικά σας συναισθήματα. Δηλαδή, η γονεϊκή σχέση είναι μία σχέση που περνάει από διάφορα μήκη κύματος, όπως και όλες οι ανθρώπινες σχέσεις. Μπορείτε, λοιπόν, να τους επιτρέψετε να έχουν και την ανησυχία τους, να έχουν και τα ξεσπάσματά τους και την ίδια στιγμή, να τους εκφράζετε και τα δικά σας συναισθήματα. Μην ντραπείτε και μην αισθάνεστε άσχημα, αν υπάρχουν και κάποιες φορές που δεν μπορείτε να τους ακούσετε απόλυτα, όπως λέμε, εάν δυσφορείτε κι εσείς. Είναι προτιμότερο να μιλήσετε στους γονείς σας για το πως αισθάνεστε, να τους πείτε ότι «Ξέρεις κάτι; Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σε ακούσω» ή «Τώρα μπορώ να σε ακούσω. Μίλησέ μου, γιατί δεν ήμουν σε θέση να σε ακούσω, λίγο πριν». Είναι πολύ σημαντική η έκφραση. Αν δεν το κάνατε όλο αυτό το διάστημα, μπορεί να ξενίσει τους γονείς σας, ακόμη κι εσάς τους ίδιους, αλλά είναι αυτό που σας έλεγα πριν: είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία ν’ αρχίσουμε να εκφραζόμαστε, να χρησιμοποιούμε το λόγο – προκειμένου ν’ αναγνωρίζουμε την ψυχική μας κατάσταση- και να μπορέσουμε, έτσι, να έχουμε μια καλύτερη επαφή με τον άλλον.

Αυτό το διάστημα, που δεν επιτρέπεται η ελεύθερη μετακίνηση, τέτοια περιστατικά είναι πολύ δύσκολο να βρουν την πορεία τους, σε μία τέτοια κατάσταση που αφορά την διαχείρισή του από το νόμο. Θα ήθελα να σας πω το εξής: υπάρχει το τηλέφωνο, το 15900, όπου μπορούν να γίνουν καταγγελίες για την ενδοοικογενειακή βία, αλλά και για την βία κατά των γυναικών. Εάν έχετε επαφή με άτομα τα οποία κακοποιούνται ή έχουν κακοποιηθεί, θα σας πω το εξής: χρειάζεται τα άτομα αυτά να γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα πλαίσιο νόμου, τα οποία μπορεί να τα προστατέψει. Είμαι κάθετος σε αυτό, χρειάζεται να τους το κάνουμε γνωστό και αυτή η γνώση μπορεί να τα ανακουφίσει και να τους δώσει τη δυνατότητα ότι δεν είναι μόνα τους. Επομένως υπάρχει η τηλεφωνική γραμμή 15900, στα οποία μπορούν ν’ απευθυνθούν, αν θέλουν να διατηρήσουν επαφή μαζί σας κάντε τους το, παρακαλώ, γνωστό και για άλλη μια φορά, να επαναλάβω γιατί είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό, για τους ανθρώπου που κακοποιούνται στην κοινωνία μας, στην χώρα μας, υπάρχει πλαίσιο νομικό το οποίο μπορεί να τα προστατέψει. Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση.

Θα σας απαντήσω με μία φράση του Fredrich Niche «Εάν δεν υπήρχε η μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος». Νομίζω ότι αυτή η απάντηση αρκεί.

Ήταν κάτι που σχολίασα και πριν. Θα μείνω στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης «Γιατί να υπάρχει τέτοιος βομβαρδισμός που προκαλεί τρόμο;». Αυτό ακριβώς το γεγονός που περιγράφετε, ότι βομβαρδιζόμαστε με ειδήσεις, που προκαλούν το αίσθημα του φόβου και κατ’ επέκταση της ανημπόριας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, ότι μπορούμε εμείς οι ίδιοι να βάλουμε ένα φρένο σε αυτό. Αυτό λέγεται αποσύνδεση από την τηλεόραση, αποσύνδεση από το κινητό μας τηλέφωνο και ενασχόλησή μας με άλλα πράγματα. Προκαλεί έναν εθισμό, πολλές φορές, ασυνείδητα, η έκθεσή μας πολύ έντονες ειδήσεις, σε ειδήσεις που έχουν πολύ μεγάλο συναισθηματισμό, που προκαλούν ένα άγχος, μία ταραχή. Αυτό έχει και μία εθιστική πλευρά, την οποία δεν την αναγνωρίζουμε. Σας λέω, λοιπόν, ότι είμαστε σε θέση εμείς να βάλουμε ένα φρένο σε αυτό και αυτό γίνεται όπως είπα και πριν μέσω της αποσύνδεσης της επαφής μ’ αυτές τις ειδήσεις.

Αυτή η ερώτηση κρύβει πολύ μεγάλη ειλικρίνεια. Όταν αισθανόμαστε ότι αυτός που μας ενδιαφέρει δεν είναι καλά ή μπορεί να μην είναι καλά, τρέχουμε εμείς πιο γρήγορα και του λέμε «τι έχεις; Τι μπορώ να κάνω για σένα;». Έχει, λοιπόν, πολύ μεγάλη αλήθεια ότι πιο πολύ πειράζει εμένα παρά αυτή, το γεγονός ότι είναι μόνη της. Εδώ έρχεται αυτό να ταυτιστεί με κάτι που σας είπα στην αρχή. Ο κάθε άνθρωπος ορίζει και νοηματοδοτεί διαφορετικά την κάθε κατάσταση που βιώνει. Εφόσον, λοιπόν, έχετε ανθρώπους που έχουν νοσήσει, έχουν ταξιδέψει και είναι σε καραντίνα στην Ελλάδα, αρχικά θα πρέπει να δημιουργήσετε μια επαφή μαζί τους, να τη διατηρήσετε, αλλά να έχει κι αυτή η επαφή τη συχνότητα που είναι αποδεκτή και από τους δυο. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να θέλουν να μιλούν κάθε μέρα με τους ανθρώπους που αγαπούν ή και περισσότερες φορές την ημέρα. Κάποιοι άλλοι όχι. Μπορεί σ’ αυτό να έρθει και το γεγονός ότι είχαμε μάθει σ’ έναν ρυθμό επικοινωνίας από πριν. Με άλλα λόγια ελάτε σε επαφή, μιλήστε με τους ανθρώπους που βρίσκονται σε καραντίνα. Μπορείτε να τους επισκεφθείτε ή να τους πάτε πράγματα από απόσταση – διατηρώντας τους κανόνες ασφαλείας – αν δεν έχετε τη δυνατότητα ακόμη και γι’ αυτή την εξ’ αποστάσεως επαφή, μείνετε μαζί τους, διοργανώστε πράγματα τα οποία μπορούν να σας φέρουν σε συζήτηση και ταυτόχρονα δηλώστε το ενδιαφέρον σας. Είναι αρκετό, να γνωρίζουν οι άνθρωποί σας, ότι βρίσκεστε κοντά τους κι ότι μπορείτε να τους αφουγκραστείτε.